Streszczenie raportu pn. Badanie jakości życia mieszkańców gmin regionu łódzkiego w świetle sprawności instytucjonalnej gmin:
Badanie jakości życia mieszkańców gmin regionu łódzkiego w świetle sprawności instytucjonalnej gmin w perspektywie 2014/2015 roku zostało przeprowadzone z uwzględnieniem dziesięciu obszarów tematycznych, istotnych z punktu widzenia wpływu usług świadczonych przez gminy na jakość życia mieszkańców. Obszary te wytypowano na podstawie przeglądu struktury najczęściej stosowanych wskaźników jakości życia oraz biorąc pod uwagę szeroki katalog zadań własnych leżących w kompetencji samorządów lokalnych. Objęły one następujące płaszczyzny działalności samorządu terytorialnego: atrakcyjność osiedleńczą (gospodarkę przestrzenną i mieszkaniową gmin); atrakcyjność inwestycyjną; jakość oferty edukacyjnej, kulturalnej, a także sportowej i rekreacyjnej; jakość podstawowej opieki zdrowotnej oraz środowiska naturalnego; bezpieczeństwo i porządek publiczny; zwalczanie wykluczeń i marginalizacji grup społecznych; oraz transport i komunikację publiczną. Obszary działalności gmin przeanalizowano następnie pod względem wykazywanej przez nie sprawności instytucjonalnej, którą określono w przekroju następujących zagadnień horyzontalnych, wytypowanych na podstawie wyników badań z dziedziny zarządzania publicznego: zarządzania strategicznego, zarządzania wiedzą, współpracy i partnerstwa oraz zarządzania kadrami i finansami gmin.
W ustroju terytorialnym Polski to właśnie działalność samorządów lokalnych w największym stopniu przekłada się na jakość życia ich mieszkańców. Wydaje się zatem, że to zagadnienie wymaga szczególnego monitorowania. W rzeczywistości jest jednak słabo rozpoznane i zbadane. Sprawność instytucjonalną urzędów gmin rozpatrywano dotychczas w sposób ogólny, bez powiązania z istotnymi celami czy merytorycznymi obszarami ich działalności. Ostatnio jednak coraz częściej sprawność instytucjonalną (ang. good governance) wymienia się jako istotny czynnik rozwoju lokalnego, kształtujący unikalną ścieżkę rozwoju gminy i jej pozycję konkurencyjną. Pod wieloma względami podejście zaprezentowane w niniejszym badaniu, polegające na połączeniu aspektów jakości życia i sprawności instytucjonalnej, można uznać za pionierskie. Wyniki tak realizowanego badania są szczególnie cenne, zwłaszcza biorąc pod uwagę istotne trudności wynikające z bezpośrednich pomiarów jakości życia na poziomie lokalnym.
W badaniu jakości życia mieszkańców gmin regionu łódzkiego w świetle sprawności instytucjonalnej gmin zaproponowano – wypracowaną na potrzeby niniejszego podejścia do przedmiotu badawczego – metodologię pomiaru wskazanych zagadnień. W badaniu zgromadzono wyniki z 47% gmin województwa łódzkiego tj. 83 gmin, w tym: 12 miast regionu, 9 gmin miejsko-wiejskich i 62 gmin wiejskich. Badanie to traktuje się zatem jako obszerne studium przypadku, które pozwala na sformułowanie szczegółowych rekomendacji o charakterze przede wszystkim metodologicznym. Zatem należy podkreślić, że pierwotnie przyjęte podejście metodologiczne zostało zweryfikowane w fazie empirycznej projektu służąc wypracowaniu wskazanych zaleceń badawczych. Rekomendacje dotyczą: strategii realizacji badania, konstrukcji narzędzi badawczych, zakresu i sposobu pozyskiwania danych ilościowych oraz wskazania zagadnień jakościowych, wymagających pogłębienia w układzie różnych typów gmin. Docelowo badanie uwzględniające pomiar sprawności instytucjonalnej gmin i jakości życia ich mieszkańców powinno być prowadzone w sposób usystematyzowany i ciągły, oraz obejmować zasadniczo wszystkie gminy regionu. Rekomenduje się prowadzenie badań tego typu w sposób cykliczny, w odstępach od trzech do pięciu lat, na podstawie ujednoliconej metodologii badawczej umożliwiającej porównanie zmian występujących w dłuższych seriach czasowych.
Wyniki uzyskane na podstawie udziału w badaniu 83 gmin województwa łódzkiego pozwalają na następujące obserwacje:
Potwierdza się zaobserwowany we wcześniejszych badaniach, traktujących na wysokim poziomie ogólności sprawność instytucjonalną gmin regionu, bardzo niski poziom tej sprawności, także w obszarach powiązanych z jakością życia. Ponad 60% ankietowanych gmin zaklasyfikowano w grupie wykazującej bardzo niskie wartości wskaźnika syntetycznego, skonstruowanego na podstawie wyników cząstkowych w poszczególnych obszarach merytorycznych. Z reguły to gminy wiejskie prezentują najniższy poziom sprawności instytucjonalnej w regionie i są mało zróżnicowane względem siebie. Generalnie, zatem gminy wiejskie należałoby w pierwszej kolejności objąć działaniami, zmierzającymi do poprawy sprawności instytucjonalnej. Gminy miejskie, które uczestniczyły w badaniu, wykazywały większą sprawność instytucjonalną przejawiającą się inicjatywą i kompetencjami w kwestiach zarządzania poszczególnymi obszarami dotyczącymi usług publicznych, ale również często borykały się ze znacznie poważniejszymi problemami w tych dziedzinach niż gminy wiejskie. Wśród gmin miejskich występowało dodatkowo znaczne zróżnicowanie demonstrowanych poziomów sprawności instytucjonalnej. W tej grupie znajdowały się miasta zarówno o bardzo wysokiej, jak i bardzo niskiej wartości wskaźnika syntetycznego w przekroju wszystkich obszarów tematycznych. Najsłabiej reprezentowane w badaniu okazały się gminy miejsko-wiejskie. W kontekście przyszłych edycji badania warto zastanowić się nad przyczyną tej niższej aktywności tego typu jednostek (pozostaje otwartym pytanie, czy wynikała ona z ograniczonych zasobów kadrowych uniemożliwiających terminowe wypełnienie i odesłanie ankiety).
Analizując uzyskane wyniki oszacowanych wskaźników syntetycznych w przekroju obszarów merytorycznej działalności samorządów lokalnych należy odnotować, że ogółem gminy najlepsze wyniki uzyskały w obszarach bezpieczeństwa i porządku publicznego, ochrony środowiska i wykluczenia społecznego, dobre w obszarach atrakcyjności osiedleńczej, edukacji, ochrony zdrowia a najsłabsze w zakresie kształtowania atrakcyjności inwestycyjnej, oferty kulturalnej, sportowej i transportu publicznego. Należy jednak zwrócić uwagę na różną „sterowalność” tych obszarów z punktu widzenia instrumentów i zasobów (w tym szczególnie finansowych) posiadanych przez gminy. Szczególny niepokój budzą zatem niskie wyniki uzyskane w relatywnie łatwo sterowalnych obszarach kultury i sportu. Zagadnienie kształtowania atrakcyjności inwestycyjnej gmin, które w przekroju analizowanych obszarów badawczych uzyskało ogólnie najsłabszy wynik wymaga odrębnej pogłębionej analizy. Jest to jednocześnie czynnik niezwykle istotny dla kształtowania jakości życia, wpływający na możliwość zaspokojenia podstawowych potrzeb materialnych ludności.
W przekroju zagadnień horyzontalnych zdecydowanie najsłabiej w ocenie wypada zarządzanie wiedzą, wyrażające się w monitorowaniu przez gminy przebiegu zjawisk społecznych i ekonomicznych za pomocą różnych instrumentów i zestawu wskaźników. Niepokój budzi zatem sytuacja, w której analizowane gminy z reguły nie potrafią właściwie zdiagnozować istniejących potrzeb, ani ocenić czy kierunki wyrażone w dokumentach strategicznych są realizowane zgodnie z założeniami. Prowadzi to najczęściej do tzw. strategicznego „dryfowania” gmin.
W ramach każdego obszaru tematycznego wyznaczono wskaźniki aktywności gmin będące miarą bezpośrednich efektów działań gmin, w tym ich sprawności instytucjonalnej. Do analiz użyto wskaźników zjawisk, na które gmina ma decydujący wpływ oraz które przekładają się na jakość życia mieszkańców gmin w ramach danego obszaru tematycznego. Tak rozumiane wskaźniki aktywności służą ocenie jakości życia mieszkańców poszczególnych gmin w odniesieniu do dostępności i jakości usług publicznych, bezpieczeństwa publicznego czy sytuacji materialnej. Taki tok rozumowania uprawnia silna i istotna (w większości przypadków) korelacja zachodząca pomiędzy wskaźnikami syntetycznymi sprawności instytucjonalnej gmin w poszczególnych obszarach a wskaźnikami aktywności. Najlepsze wyniki w ramach wskaźnika aktywności odnotowały gminy w obszarze atrakcyjności osiedleńczej oraz przeciwdziałania wykluczeniu i marginalizacji różnych grup społecznych. Są to obszary, gdzie działania gminy mają kluczowe znaczenie. Najsłabsze wyniki natomiast zaobserwowano w ramach obszaru transport i komunikacja publiczna, co zapewne wiąże się z faktem, iż ma on istotne znaczenie właściwie przede wszystkim w dużych miastach.
Aby przeczytać dokument proszę kliknąć w link: Badanie jakości życia mieszkańców gmin regionu łódzkiego w świetle sprawności instytucjonalnej gmin (usługi badawcze)